सन्दर्भ ः स्टालिन र माओ जयन्ती

विश्व सर्वहारा बर्गका महान् नेता जोसेफ स्टालिनको जन्म सन् १८७९ डिसेम्बर २१ का दिन रुसको जार्जियाको एक शहर गोरिमा जुत्ता सिलाउने परिवारमा भएको थियो र मृत्यु सन् १९५३ मार्च ५ का दिन भएको थियो । साथै विश्व सर्वहारा वर्गका अर्का महान् नेता तथा चिनिया कम्युनिस्ट पार्टीका शिक्षाध्यक्ष क. माओत्सेतुङको जन्म सन् १८९३ डिसेम्बर २६ का दिन चिनको हुनान प्रान्त अन्तर्गत श्याङस्यान काउन्टिको शाओसान गाउँमा एक किसान परिवारमा भएको थियो र मृत्यु सन् १९७६ सेप्टेम्बर ९ तारिखका दिन भएको थियो । प्रत्यक बर्षको २१ डिसेम्बर र २६ डिसेम्बरको दिनलाई विश्व सर्वहारा श्रमजीवि वर्गले दुई महान् अन्तराष्ट्रियतावादी मार्कसवादी लेनिनवादीहरूको जन्म जयन्तिका रूपमा धुमधाम र क्रान्तिकारी जोस जाँगर र क्रान्तिकारी रणनीतिकज्ञ र कार्यनीतिज्ञ शिक्षा र प्रेरणाका रूपमा मनाउँदै आएका छन् । र, यस बर्षको २१ डिसेम्बर र २६ डिसेम्बरलाई त्यहि रूपमा मनाउने तयारी गरिरहेका छन् । सन् १९२२ मे मा आयोजित पार्टी महाधिवेशनमा लेनिनले पार्टीको महासचि पद त्याग्ने घोषाणा गर्नुभयो र १९२२ को अप्रिल ३ मा सम्पन्न पार्टी केन्द्रिय समितिको विस्तारित बैठकमा लेनिनले स्टालिनलाई महासचिव वनाउने प्रस्ताब राख्नुभयो र उहाँ महासचिब बन्नुभयो ।
 सन् १९२४ जनवरी २१ मा महान् लेनिनको मृत्यु पछि समाजवादी सोभियत संघको नेतृत्व गर्ने जिम्मा स्टालिनको काँधमा आयो । सन् १९३० मा सम्पन्न १६ आँै पार्टी महाधिवेशनले सवै मोर्चाको समाजवादीकरणको कार्यक्रम स्टालिनले घोषणा गर्नुभयो । सन् १९४१ जुन २२ मा जर्मनीले रुसमाथि आाक्रमण गरयो, त्यसको प्रतिरोधको योजना सहित सशस्त्र सेनाको सर्वोच्च कमाण्डरमा स्टालिनलाई नियुक्त गरियो । संसारको शक्तिशाली सेना भएको जर्मन र हिटलरी फाँसिवादका विरुद्ध लगातार तीन बर्ष लडेर १९४४ मा जर्मनीलाई पूरै हार खुवाएर रुसी भूमिमा धोलो चटाइयो । यसरी सोभियत समाजवादी सत्ता र सोभियत रुसलाई रक्षा गर्ने र बचाउने काम गरेर स्टालिनले राष्ट्रियताको अनुपम कृतिमान कायमा गर्नुभयो ।
 पार्टी भित्रका दक्षिण पन्थि अवसरवादीहरू जस्तै ट्राटस्कि, कामेनेभ, ब्रोजनेभ, जिनोवेव, ख्रुश्चोभ, बुखारिन आदि विरुद्ध लगातार बैचारिक लडाई लडदै स्टालिनले माक्र्सवाद लेनिनवादको सही प्रयो्ग गरेर समाजवादी सोभियत सत्ताको सदृढीकरण सहित अगाडि बढाउनुभयो ।
महान् लेनिनको मृत्यु पछि अन्तराष्ट्रिय कम्युनिस्ट आन्दोलनको नेतृत्व गर्ने जिम्मेवारी पनि स्टालिनको काँधमा आयो । जिनोवियेव, कामोनयेभ र मुख्यतः ट्राटस्किको कथित स्थायी क्रान्ति सम्बन्धि उग्र रूपमा देखापरेको दक्षिणपन्थि विसर्जनबादलाई परारस्त गर्ने, लेनिनवादलाई स्थापना गर्ने, सामूहिक खेति र योजनाबद्ध आर्थिक विकासद्धारा सोभियत संघलाई बलीयो पार्ने, दोश्रो विश्वयुद्धमा हिटलरी फाँसिवादालाई धुलो चटाउने, सोभियत आर्थिक विकासका अनुभवहरूको संश्लेषण गर्ने र सिङ्गो अन्तराष्ट्रिय कम्युनिस्ट आन्दोलनलाई करिब ३ दशक सम्म नेतृत्व प्रदान गर्ने जस्तो ऐतिहाँसिक कार्यहरू क. स्टालिनले सर्वहारा वर्गको अधिनायकत्वलाई स्थापित गर्ने र सर्वहारा आन्दोलनको सेवा गर्नुभएको थियो ।
 यति हँुदाहुँदै पनि क. स्टालिनमा अधिभूतबादी एवम् यन्त्रिकतावादी चिन्तन हावि रहनु, राष्ट्रियताका सवालमा सोभियत भूमिमा मात्र केन्द्रित रहनु आदि कमजोरीहरू रहेका कारण गम्भिर समस्याहरू आएका थिए । स्टालिनका चिन्तन र कार्यहरूका बारेमा माओले सहत्तर प्रतिसत सही र ३० प्रतिसत गलत बताउनुभएको थियो । यी कमजोरीहरूका वावजुद स्टालिनका विभिन्न योगदानहरू मध्य सर्वहारा अधिनायकत्व सम्बन्धि उहाँको मार्कसवादी लेनिनवादी समझदारी र त्यसको भूमिका महत्वपूर्ण छन् । स्टालिन सच्चा माक्र्सवादी लेनिनवादी र अन्तराष्ट्रिय कम्युनिस्ट आन्दोलनका एक महान् नेता हुनुहुन्थ्यो । त्यसो भएर नै संसारका सवै प्रतित्रिक्रयावादी र अवसरवादीहरूले उहाँ प्र्रति विषवमन गर्दै आएका छन् । यसर्थ स्टालिन माथिका आक्रमण माक्र्सवाद लेनिनवाद माथिको आक्रमण हो । सर्वहारा अधिनायकत्वमाथिको आक्रमण हो ।
    माक्र्सवादी लेनिनवादी सिद्धान्त अनुसार राज्य सत्ता क्रान्तिको केन्द्रीय प्रश्न हो । यस प्रश्नको जवाफमा स्टालिनले हमेसा बल प्रयोगको भूमिका माथि जोड दिनुभएको थियो र त्यस्तै राज्यसत्ता प्राप्त गरे पछि क्रान्तिका उपलब्धिहरूको कशरी रक्षा हुन सक्छ ? यस प्रश्नको जवाफमा स्टालिनले सर्वहारा अधिनायकत्वमाथि जोड दिनुभएको थियो । बलपूर्वक राज्यसत्ताको प्राप्ती र संक्रमणकालका लागि सर्वहारा अधिनायकत्वको आवश्यकता माक्र्सवादी लेनिनवादी सिद्धान्तका मूल प्रस्थापना हुन र यि दुवै प्रस्थापना प्रति स्टालिनको अपार निष्ठा थियो । जीवनपर्यन्त यही निष्ठाको प्रयोग नै स्टालिनको अविस्मरणीय योगदान थियो ।
     माओत्सेतुङ चिनिया क्रान्तिका मात्र नभै अन्तराष्ट्रिय कम्युनिस्ट आन्दोलनकै महान् नेता हुनुहुन्थ्यो । माक्र्सवाद लेनिनवादको विकासमा उहाँले जुन नयाँ आयाम थप्नुभयो त्यो संसारभरका श्रमिक जनताका निम्ति निकै अविश्मरणीय योगदान हो । माक्र्सवादको दोश्रो चरणमा लेनिनवादको गुणात्मक विकास भयो भने माक्र्सवदकै तेश्रो चरणमा माओवादको गुणात्मक विकास भयो । माओवाद विना आज दुनियामा क्रान्ति हुन नसक्ने कुरा स्पष्ट छ । त्यसैले सारा संसोधनवादीहरूले आज माओका विरुद्ध भयभरको शक्ति लगाएर आक्रमण गरिरहेका छन् । यो स्थितिमा संसोधनबादका विरुद्ध निर्मम सङ्घर्ष चलाउँदै अर्कातिर माओवादी सिद्धान्तको रक्षाा गर्ने र अर्कोतिर त्यसलाई सृजनात्मक ढंगले ब्यवहारमा उतार्ने काम हरेक सच्चा क्रान्तिकारीहरूले विषेश ध्यान दिन जरुरी छ ।
    माक्र्सवाद क्रान्तिको बैज्ञानिक सिद्धान्तको रूपमा जन्मियो र त्यसको विकास लेनिनवादको रूपमा भयो । माक्र्सवादको सार्वभौम सिद्धान्तको प्रयोग लेनिनले रुसमा गर्नुभयो । उद्योगधन्दाको विकास भएको पुँजीवादी देशमा सर्वहारा वर्गले कशरी क्रान्ति सम्पन्न गर्न सक्दछ ? यो कुरा लेनिनले गरिदेखाउनुभयो । त्यो महान् अक्टुबर क्रान्तिको बाटो थियो र त्यो बाटो विकसित पुँजीवादी देशहरूका लागि क्रान्तिको आधारभूत बाटो बन्न पुग्यो । त्यो लामो समयसम्म जनसङ्घर्ष चलाएर सहरहरूमा सङ्घर्षको विकास गर्दै सहरबाट गाउँ घेर्ने शसस्त्र विद्रोहको बाटो थियो । विकसित देशहरूका सन्दर्भमा त क्रान्तिको आधारभूत बाटो फेला परयो तर प्रश्न उठयो अर्धसामन्ति तथा अर्धऔपनिवेशिक देशहरू जहाँ उद्योगधन्दाको विकास हुन सकेको छैन र जुन देशको अर्थतन्त्र मुलतः कृषि प्रधान छ मा कशरी क्रान्ति सम्पन्न हुनसक्छ ? यस प्रश्नको् ठीक जवाफ माओले दिनुभयो । उहँले यस प्रकारका अविकसित मुलुकहरूका लागि नयाँ जनबाद र दिर्घकालिन जनयुद्धको बाटो अवलम्बन गर्ने कुरा वताउनुभयो र त्यो चिनमा गरेर देखाउनुभयो । त्यो गाउँबाट शहर घेर्नेबाटो थिायो । माक्र्सवाद लेनिनवादको विकास क्रममा यो एउटा थप सिद्धान्त हो र यसलाई माओको सवैभन्दा पहिलो मौलिक योगदानको रूपमा लिनु पर्दछ ।
    स्टालिनको मृत्युपछि खुश्चेव नवसंसोधनवादको जन्म भयो र रुसमा पुँजीवादको पुर्नस्थापना भयो । त्यो स्थितिको माक्र्सवाद लेनिनवादको रक्षा र आधुनिक संसोधनवादका विरुद्ध सङ्घर्ष अन्तराष्ट्रिय कम्युनिस्ट आन्दोलनलाई सही ढंगले अगाडि बढाउने दिशामा प्रधान र अहं विषय बन्न गए । रुसको सर्वहारा वर्गको पार्टीलाई सम्पूर्ण जनताको पार्टी र सर्वहारा वर्गको अधिनायकत्वलाई सम्पूर्ण जनताको राज्य भन्न थालियो र शान्तिपूर्ण संक्रमणको सिद्धान्तको वकालत गरीयो । ठीक यसै समयमा माओले माक्र्सवादी लेनिनवादी सिद्धान्तको रक्षा र विकास गर्दै खुश्चेभको आधुनिक संसोृधनबादका विरुद्ध जोडदार सङ्घर्ष चलाउनुभयो र अन्तराष्ट्रिय कम्युनिस्ट आन्दोलनलाई सहि सैद्धान्तिक एवम् राजनैतिक दिशा प्रदान गर्नुभयो । यि माथिका निकै महत्वपूर्ण योगदानहरू थिए ।
    खुश्चेभी नव संसोधनबादले इतिहाँस निर्माणमा जनसमुदायको निर्णायक भूमिकालाई इन्कार गरयो । तीन शान्तिपूर्णका नाममा खुश्चोभी गद्धारगुटले बर्गसङ्घर्षको विरुद्ध बर्गसमन्वयको वकालत गरयो । बुर्जुवा संसदवादको नाङ्गो पक्षपोषणलाई उहाँले बदलिएको विश्व परिस्थितिको संभावनाको जामा पहिरयाइयो ।
    रुसको पुँजीवादको पुर्नस्थापनाबाट उत्साहित चीनका दक्षिणपन्थिहरूले पार्टीको सर्वहारावादी क्रान्तिकारी लाइनका विरुद्ध हमला बढाउँदै लगे । खुश्चोभका इमान्दार चेलाहरूले चिनमा पार्टी सत्ता र राजकीय सत्तामा कब्जा जमाउन पुगे । यो जटील परिस्थितिमा उभिएर माओत्सेतुङले समाजवादमा सर्वहारा वर्गको स्थितिबारे गम्भिर अध्यन र चिन्तन गर्नुाभयो । देशबाहिर खुश्चेभी आधुनिक संसोधनवादका विरुद्ध सङ्घर्षको झन्डा उठाउनुभयो । यो भिषण एवम् जीवनमरणको सङ्घर्षको बीचबाट माओले समाजवादमा बर्गसङ्घर्षको स्थितिको बैज्ञानिक ब्याख्या सहित त्यसलाई रोक्ने सिद्धान्तका रूपमा सर्वहारा वर्गको अधिनायकत्व अन्तर्गत निरन्तर क्रान्तिको धारणा प्रस्तुत गर्नुभयो । यहि वैज्ञानिका धारणाका आधारमा मानवजातिकै इतिहाँसमा अभूतपूर्व क्रान्तिका रूपमा महान् सर्वहारा साँस्कृतिक क्रान्तिको नेतृत्व गर्नुभयो । सिङ्गो भूमण्डल थर्कााउने यो क्रान्ति मार्फत माओले समाजवादी समाजमा पुँजीवादको पुर्नस्थापना रोक्ने नयाँ इतिहाँसद्धारा सर्वहारा वर्गलाई सुसज्जित पार्नुभयो । ल्यू साओ चि र तङसाओ पिङ को गद्धार गुटलाई पुरै तहस नहस पार्नुृभयो ।
    आज ति महान् अन्तरिष्ट्रय सर्वहारावादी नेताहरूलाई नेपालको सन्दर्भमा कशरी सम्झने र उहँहरूका योगदानहरूलाई कशरी हेर्ने ? भन्ने प्रश्न प्रवल रूपमा खडा भइरहेको छ । र, नेपालका माओवादी क्रान्तिकारीहरूले स्टालिन र माओका योगदानबाट के शिक्षा लिने ? र के पाठ सिक्ने ? भन्ने प्रश्न खडा भएको छ । किनकी १० बर्षे जनयुद्धको नेतृत्व गर्दै शान्ति प्रक्रियामा सामेल हुन पुगेको एकीकृत नेकपा मओवादी भित्र लामो समयदेखि क्रान्तिकारी माक्र्सवाद र दक्षिणपन्थि संसोधनबादका विचमा नेपाली क्रान्ति गर्नु पर्दछ भन्ने र नेपाली क्रान्ति गर्न सकिन्न भन्ने हरूका बीचमा, पाार्टीले निर्णय गरिसकेको सामन्तवाद र साम्राज्यबाद विरोधी सारतत्व वोकेको जनताको संघीय गणतन्त्रात्मक संविधान बनाउनु पर्दछ भन्नेहरू र यथास्थितिवादी संविधान बनाउनु पर्छ भन्नेहरूका बीचमा, पार्टीले निर्णय गरिसकेको जनविद्रोहको कार्यवदिशालाई कार्यन्वएन गर्नु पर्छ भन्नेहरू र शान्ति र संविधान सम्बन्धि संसदीय सुधारवादी कार्यदिशाका बीचमा राष्ट्रिय स्वाधीनता र राष्ट्रिय आत्मसर्मपणवादका बीचमा नयाँ जनवादी क्रान्ति सम्पन्न गर्नु पर्दछ भन्नेहरू बीच तथा नयाँ जनवादी क्रान्तिका बाँकी कार्यभार समाजवादी क्रान्तिले पूरा गर्नु पर्दछ भन्ने विसर्जनवादीहरूका बीचमा भिषण दुई लाइन सङ्घर्ष चलिरहेको छ । पार्टी भित्र विचारधारात्मक २ लाईन सङ्घर्ष र बाहिर वर्गसङ्घर्ष उत्कर्षमा पुगिरहेको छ । र, अन्तरविरोधका विविध रूपमहरू पार्टी भित्र र वाहिर प्रकट भइरहेका छन् ।
    एकातिर पार्टीको मूल नेतृत्व सम्हालीरहेका अध्यक्ष क. प्रचण्ड र प्रधानमन्त्री समेत रहेका उपाध्यक्ष डा. बाबुराम भटटराई दक्षिणपन्थि र विर्सजनवादको दिशाबाट अघि बढीरहनुभएको छ यसको सवुत प्रमाण भनेको जनमुक्ति सेनाको विघटन, भारतसँग भएको विप्पा सम्झौता र घरजग्गा फिर्ताको नाममा सामन्तबादको रक्षा र सत्ता लोलुपताका कारण साम्रज्यबाद र विस्तारवादको दलालीकरण हुन् । भने, अर्कोतिर पार्टीका बरिष्ठ उपाध्यक्ष मोहोन बैद्य किरण, महासचिव रामबहादुर थापा बादल र नेत्रविक्रम चन्द विप्लवको नेतृत्वमा सञ्चालित क्रान्तिकारी बीचार समूहले माक्र्संवाद –लेनिनवाद र माओवादका प्रस्थापना अन्तर्गत रहेर क्रान्तिकारी विचार, दृष्टिकोण, नीति र कार्यँदिशाका साथ पार्टी भित्र हावी भइरहेका दक्षिणपन्थि संसोधनवादी बीचारहरूलाई परारस्त गरेर नयाँ ढंगको क्रान्तिकारी कम्युनिस्ट पार्टी निर्माण गर्ने कार्ययोजनाका साथ अघि बढीरहेको छ । र, माओवादी पार्टी क्रान्तिकारी कित्ता र दक्षिण पन्थि संसोधनवादी एवम् विर्सजनबादी कित्तागरी २ विपरित धु्रबमा विभाजित हुन पुगेको छ । यस्तो जटील बैचारिक राजनैतिक परिस्थितिमा पार्टी भिात्रका माओवादी क्रान्तिकारँीाहरूले नेपाली क्रान्तिको रक्षा र विकास गर्ने तथा पार्टी भित्रका दक्षिणपन्थि संसोधनवादीहरू एवम् विर्सजनबादी हरूलाई बैचारिक राजनैतिक, सङ्गठनात्मक रूपमा समेत प्रारस्त गरेर मालेमाबादको सैद्धान्तिक मार्ग निर्देशन एवम् पथप्रर्दशन बमोजिम नेपाली क्रान्तिको रक्षा र विकास गर्नु जरुरी छ । यस स्थितिमा सवल र निर्णायक नेतृत्व प्रदान गर्न सक्ने नयाँ ढंगको क्रान्तिकारी कम्युनिस्ट पार्टी निर्माण गर्नका लागि क. स्टालिन र क. माओबाट के कुराहरू सिक्ने र कशरी अगाडि बढने भन्ने प्रश्न नै आजको मूलभूत प्रश्न हो । यसलाई माओवादी भित्रका तथा आम क्रान्तिकारीहरूले ग्रहण गर्न र कार्यन्वएन गर्नुको विकल्प छैन् साथै हामी माओवादी क्रान्तिकारीहरूले स्टालिन र माओको योगदानहरूका बारेमा चर्चा गरिरहेको बेला के कुरा बुझन जरुरी छ भने चिनिया क्रान्तिको इतिहाँसमा वाङमिङले पनि एकताका बन्दुग बोकेका थिए पछि उनी दक्षिणपन्थि बने । रुसमा पनि ट्राटस्कि मण्डलीहरू पनि बोल्सेभिकीहरू नै थिए पछि तिनीहरू सोभियत सत्ताको विरोधी बने त्यसैले एक पटक बन्दुग बोक्दैमा सधँै क्रान्तिकारी भइरहन सक्तैन भन्ने रुस र चिनको इतिहाँस नेपालको माओवादी भित्र पनि दोहोरिन थालिसकेको छ ।